Αυτό μπορεί να αφορά σε πέτρες στους κάλυκες ή την πύελο του νεφρού, στον ουρητήρα ή στην ουροδόχο κύστη.
Πρόκειται για μια πολύ συχνή πάθηση, μια από τις συχνότερες της ουρολογίας, και εκτιμάται ότι 1 στους 10 ανθρώπους θα νοσήσει από πέτρα στα νεφρά τουλάχιστον μια φορά στη διάρκεια της ζωής του.

Η διαδικασία της αφαίρεσης των λίθων παραδοσιακά έχει υπάρξει δύσκολη κι επίπονη για τους ασθενείς και με αρκετές επιπλοκές. Αυτό άρχισε σταδιακά να αλλάζει πριν περίπου 30 χρόνια με την ανάπτυξη τεχνικών ελάχιστα επεμβατικής αντιμετώπισης της λιθίασης του ουροποιητικού.

Σήμερα πλέον έχουν τόσο εξελιχθεί αυτές οι τεχνικές που μιλάμε πια για μια ξεχωριστή υποειδικότητα της ουρολογίας, την ενδοουρολογία. Ο εξειδικευμένος ενδοουρολόγος διαθέτει στο οπλοστάσιο του μια σειρά από ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές για να επιτύχει την αφαίρεση της πέτρας με το ελάχιστο δυνατό τραύμα για τον ασθενή. Αυτές οι τεχνικές περιλαμβάνουν:

• την Laser Ουρήτηρο- Νεφρολιθοτριψία (URS) άκαμπτη ή εύκαμπτη
• τη Διαδερμική Νεφρολιθοτριψία (PCNL) standard ή mini
• την Εξωσωματική Λιθοτριψία (ESWL)
• τη συνδυασμένη Ενδοσκοπική ενδονεφρική χειρουργική (ECIRS)

Πως δημιουργούνται οι πέτρες στα νεφρά
Τα ουρά περιέχουν άλατα κι άλλες ουσίες του μεταβολισμού που πρέπει να αποβληθούν σε διαλυτή μορφή. Όταν η συγκέντρωση κάποιων ουσιών ξεπερνά ένα συγκεκριμένο όριο ή όταν επικρατούν άλλες κατάλληλες συνθήκες στα ουρά δημιουργούνται μικροκρύσταλλοι, οι οποίοι στη συνέχεια ενώνονται σχηματίζουντας μεγαλύτερους κρυστάλλους κι εν τελεί έχουμε τη δημιουργία λίθων.

Ποιοί είναι οι διάφοροι τύποι λίθων

• Λίθοι ασβεστίου
• Λίθοι στρουβίτη
• Λίθοι ουρικού οξέως
• Λίθοι κυστίνης

Οι λίθοι από ασβέστιο (70-75% όλων των λίθων) αποτελούν το συνηθέστερο τύπου λίθου που υπάρχει. Πρόκειται για λίθους οξαλικού ασβεστίου (30-35%), φωσφορικού ασβεστίου (5-10%) και μεικτούς λίθους οξαλικού-φωσφορικού ασβεστίου (35-40%). Σχηματίζονται όταν η συγκέντρωση ασβεστίου ή/και οξαλικών στα ουρά είναι αυξημένη.

Οι λίθοι στρουβίτη (10-15% όλων των λίθων) είναι συχνότεροι στις γυναίκες με αναλογία 2:1 και σχηματίζονται όταν υπάρχει μόλυνση στα ουρά με βακτήρια που παραγουν ένα ένζυμο που λέγεται ουρεάση, το οποίο διασπά την ουρία σε αμμωνία και CO2. Το πιο σύνηθες βακτήριο που ευθύνεται για το σχηματισμό λιθων από στρουβίτη είναι ο πρωτέας.
Οι λίθοι αυτοί έχουν τη τάση να αυξάνουν πολύ γρήγορα σε μέγεθος και αποτελούν το συνηθέστερο αίτιο κοραλλιοειδούς λίθου.
Βασικός στόχος της θεραπείας είναι η πλήρης κι ολοκληρωτική αφαίρεση του λίθου από στρουβίτη αλλιώς ο κίνδυνος υποτροπής είναι μεγάλος.

Οι λίθοι ουρικού οξέως (~10% του συνόλου των λίθων) σχηματίζονται όταν επικρατούν τρεις συνθήκες: επίμονα χαμηλό pH στα ούρα (<5.5), χαμηλή πρόσληψη νερού, αυξημένη συγκέντρωση ουρικού οξέως στα ουρά.
Οι λίθου αυτοί έχουν την τάση να αυξάνουν σε μέγεθος γρήγορα καθώς και να υποτροπιάζουν.
Στόχος της θεραπείας είναι η αφαίρεση του λίθου ενώ η πρόληψη της υποτροπής επιτυγχάνεται με την αύξηση του pH των ούρων στο 6.2-6.8, αύξηση της πρόσληψης υγρών ημερησίως, καθώς και ελάττωση της συγκέντρωσης ουρικού οξέως στα ουρά με τη χρήση αλλοπουρινόλης.

Οι λίθοι κυστίνης αποτελούν το 2-3% του συνόλου των λίθων ενώ το ποσοστό τους αυξάνει στα παιδιά. Οφείλονται στην κυστινουρία, μια αυτοσωμική υπολειπόμενη νόσο, κατά την οποία επηρεάζεται η επαναρρόφηση τεσσάρων αμινοξέων στους νεφρώνες μεταξύ των οποίων και η κυστίνη. Η κυστίνη έχει όμως κακή διαλυτότητα στα ουρά με αποτέλεσμα πολύ εύκολα να σχηματίζει κρυστάλλους κι εν συνέχεια πέτρες.

Τα άτομα που πάσχουν από κυστινουρία έχουν την τάση να εμφανίζουν λίθο για πρώτη φορά στις πρώτες δυο δεκαετίες της ζωής τους και ο κίνδυνος για γρήγορη αύξηση του μεγέθους του λίθου, σχηματισμό πολλαπλών λιθων και στους δυο νεφρούς, καθώς και υποτροπής είναι αυξημένος.

Η θεραπεία για την αποφυγή της υποτροπής περιλαμβάνει την πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων υγρών ώστε να διατηρείται ημερήσια παραγωγή ούρων τουλάχιστον 3-3.5 λίτρων, την αύξηση του pH των ούρων >7.5 κι αν τα μέτρα αυτά δεν επαρκούν μπορεί να απαιτηθεί η χορήγηση επιπρόσθετης φαρμακευτικής αγωγής.

Συμπτώματα
Τα συμπτώματα εξαρτώνται κατά βάση από την εντόπιση του λίθου.
Εάν ένας λίθος παραμένει εντός του νεφρού σε έναν κάλυκα χωρίς να μετακινείται συνήθως δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα. Έτσι μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλο μέγεθος παραμένοντας ασυμπτωματικός.
Εάν όμως μετακινηθεί και σφηνώσει σε κάποιο σημείο του ουρητήρα (του λεπτού σωλήνα που ενώνει το νεφρό με την κύστη) τότε προκαλείται απόφραξη της ροής των ούρων, διάταση του πυελοκαλυκικού συστήματος (ο νεφρός δηλαδή πρήζεται) και έχουμε τον κωλικό του νεφρού, έναν πολύ έντονο σχεδόν αφόρητο πόνο στην περιοχή του νεφρού που συνήθως συνοδεύεται από ναυτία και τάση για εμετό. Ο πόνος αυτός είναι τόσο έντονος που δεν περνά με απλά αναλγητικά. Εάν ο λίθος σφηνώσει χαμηλά στον ουρητήρα, κοντά στην έξοδο στην κύστη, μπορεί τα συμπτώματα του κωλικού να συνοδεύονται από πόνο που αντανακλά στον σύστοιχο όρχι καθώς και από αίσθημα συχνουρίας.
Εάν ο λίθος περάσει από τον ουρητήρα στην κύστη και συνυπάρχει για παράδειγμα υπερπλασία του προστάτη μπορεί τότε να παραμείνει στην κύστη χωρίς να αποβάλλεται προκαλώντας ερεθιστικά συμπτώματα, όπως συχνουρία και τσούξιμο.

Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση της ουρολιθίασης έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια. Χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις με τα νέας γενιάς laser και τα όλο και μικρότερα ενδοσκοπικά εργαλεία έχει πραγματοποιηθεί στροφή προς τις μεθόδους ελάχιστα επεμβατικής αντιμετώπισης με τις οποίες επιτυγχάνεται η αφαίρεση των λίθων με το μικρότερο δυνατό τραύμα για τον ασθενή και τις λιγότερες επιπλοκές.

Η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής για την αντιμετώπιση του κάθε λίθου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το μέγεθος, η θέση και η σκληρότητα του, διάφοροι ανατομικοί παράγοντες που σχετίζονται με τον ασθενή, η επιθυμία του ίδιου του ασθενή ενώ βασικό ρόλο παίζει η εκπαίδευση και οι δεξιότητες του χειρουργού.

Οι σύγχρονες τεχνικές αντιμετώπισης της λιθίασης περιλαμβάνουν:

• την Laser Ουρήτηρο- Νεφρολιθοτριψία (URS) άκαμπτη ή εύκαμπτη
• τη Διαδερμική Νεφρολιθοτριψία (PCNL) standard ή mini
• την Εξωσωματική Λιθοτριψία (ESWL)
• τη συνδυασμένη Ενδοσκοπική Ενδονεφρική Χειρουργική (ECIRS)

Τι μπορώ να κάνω για να μειώσω τον κίνδυνο εμφάνισης πέτρας στα νεφρά;
Υπολογίζεται ότι περίπου 5-10% του πληθυσμού θα νοσήσει από πέτρα στα νεφρά κάποια στιγμή της ζωής του. Ο μετέπειτα κίνδυνος εκδήλωσης δεύτερου επεισοδίου πέτρας είναι ~30-40% στα επόμενα 5 χρόνια.

Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες βασικές συμβουλές για την αποφυγή εμφάνισης ή και υποτροπής της πέτρας στα νεφρά:

• Πρόσληψη περίπου 2,5 Lt υγρών ημερησίως, κυρίως νερό και χυμούς. Να αποφεύγεται το τσάι και τα ανθρακούχα αναψυκτικά. Σε περιπτώσεις ζέστης ή έντονης φυσικής δραστηριότητας κι εφίδρωσης πρεπει αυτή η ποσότητα να αυξάνεται.
• Περιορισμό της πρόσληψης αλατιού στα 2300-3000 mg ημερησίως (περίπου ένα κουταλάκι του γλυκού αλάτι).
• Μείωση της πρόσληψης οξαλικών. Τροφές πλούσιες σε οξαλικα είναι το σπανάκι, το παντζάρι, οι ξηροί καρποί, οι τηγανητές πατάτες, το κακάο, η σοκολάτα, τα σταφύλια και οι σταφίδες, τα φασόλια.
• Μείωση της κατανάλωσης ζωικής πρωτεΐνης και κυρίως κόκκινου κρέατος (κυνήγια κι εντόσθια).
• Πρόσληψη ασβεστίου σε φυσιολογικές ποσότητες. Έχει αποδειχθεί ότι η μείωση της πρόσληψης ασβεστίου (πχ. με τον αποκλεισμό του γάλατος και των γαλακτοκομικών από τη διατροφή) αυξάνει τον κίνδυνο σχηματισμού λίθων μέσω της αυξημένης απορρόφησης οξαλικών που υπάρχουν στις τροφές από το έντερο.
• Απώλεια βάρους εάν ειστε υπέρβαρος. Έχει αποδειχθεί ότι η παχυσαρκία είναι ανεξάρτητος προδιαθεσικός παράγοντας σχηματισμού πέτρας στα νεφρά.